Στο άρθρο αυτό θα γίνει μια προσπάθεια να αναλύσουμε τον τηλεδιακόπτη ή ωστικό διακόπτη ή ρελέ ρευματώθησης ή ρελέ καστάνιας, που, για τις πολύπλευρες λύσεις που προσφέρει στις συμβατικές κυρίως ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, … ίσως, και ενδεχομένως, να έχουμε «αδικήσει» λίγο.
Πραγματική μορφή χωνευτού τηλεδιακόπτη μιας ανοιχτής επαφής (1 ΝΟ)
Με τη χρησιμοποίηση του τηλεδιακόπτη επιτυγχάνεται – κυρίως – ο έλεγχος κυκλωμάτων φωτισμού από διαφορετικές θέσεις, μέσω μπουτόν ανοικτής επαφής.
Οι πολλές θέσεις τοπικών ελέγχων ενός τηλεδιακόπτη επιτυγχάνονται με την παράλληλη σύνδεση μεταξύ των μπουτόν ελέγχου ανοικτής επαφής (1 ΝΟ).
Έτσι, οι τηλεδιακόπτες προσφέρουν – από άποψη κόστους, ευκολίας ταχύτητας εγκατάστασης και κατ’ επέκταση χρόνου υλοποίησης – μια ενδιαφέρουσα και ταυτόχρονα μια ασφαλή εναλλακτική λύση για την αντικατάσταση της συνδεσμολογίας με διακόπτες αλέ – ρετούρ στις διάφορες εφαρμογές ελέγχου φωτισμού. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό, κυρίως, αν στην ηλεκτρική εγκατάσταση εκτός των δυο ακραίων περιλαμβάνονται και πολλοί μεσαίοι αλέ – ρετούρ διακόπτες για τον έλεγχο μιας ομάδας φωτιστικών από πολλές θέσεις.
Οι τηλεδιακόπτες εσωτερικά, περιλαμβάνουν:
α. πηνίο με τάση λειτουργίας 12V, 24V, 230V AC ή 6V, 12V, 115VDC,
β. οπλισμό που έλκεται προς το πηνίο όταν αυτό διαρρέεται από ρεύμα,
γ. ελατήριο επαναφοράς του οπλισμού στην αρχική του θέση,
δ. δίσκο οδοντωτού τροχού μιας κατεύθυνσης περιστροφής (καστάνια),
ε. μοχλίσκο ώθησης της καστάνιας και
στ. επαφές για τη σύνδεση του φορτίου, ονομαστικού ρεύματος 16 Α που ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται με την περιστροφή της καστάνιας.
Συμβολισμός και εσωτερική διάταξη τμημάτων τηλεδιακόπτη
Στο εξωτερικό μέρος τους οι τηλεδιακόπτες, διαθέτουν χειροκίνητο μοχλίσκο για χειρισμό και ένδειξη της θέσης των επαφών του, δηλαδή, αν πρόκειται για τη λειτουργία «εντός» ή «εκτός» (Ι/Ο) του διακόπτη.
Πραγματική μορφή τηλεδιακόπτη
Σε γενικές γραμμές, κατά τη λειτουργία τους, οι τηλεδιακόπτες ή ρελέ ρευματώθησης (καστάνιας) αλλάζουν την κατάσταση των επαφών τους κάθε φορά που εφαρμόζεται τάση στα άκρα του πηνίου τους Α1 – Α2, είτε υπό μορφή παλμού, είτε υπό μορφή διαρκούς τάσης.
Μετά την άρση της εφαρμογής τάσης στα άκρα του πηνίου τους Α1 – Α2 (ή μετά τη λήξη του εφαρμοζόμενου παλμού) η κατάσταση των επαφών διατηρείται στη θέση που πήρε κατά τη στιγμή της τελευταίας εφαρμογής της τάσης και δεν επανέρχεται λόγω του μηχανισμού της καστάνιας. Εξαιτίας – λοιπόν – του μηχανισμού καστάνιας, το ρελέ ρευματώθησης λειτουργεί ως διακόπτης, που πιέζεται για να ανοίξει, και πιέζεται ξανά για να κλείσει. Η διαφορά του με τον απλό διακόπτη έγκειται στο γεγονός πως, στον τηλεδιακόπτη το πάτημα (ή πίεση ή ώθηση) του διακόπτη έχει αντικατασταθεί με την εφαρμογή στιγμιαίας (ή και διαρκούς) τάσης στα άκρα του πηνίου τους Α1 – Α2.
Ακόμη για τον παραπάνω λόγο, οι τηλεδιακόπτες χαρακτηρίζονται και ως δισταθή ρελέ (bistable) ή ρελέ με μανδάλωση (latching).
Συνοπτικά, κατά τη λειτουργία ενός τηλεδιακόπτη με μια ανοιχτή επαφή 1 – 2 (1 ΝΟ) για την ενεργοποίηση του συνδεδεμένου σε αυτήν φορτίου Α, μέσω της επίδρασης των παλμών ρεύματος που αποστέλλονται από το μπουτόν στα άκρα του πηνίου Α1 – Α2, έχουμε τα στάδια μεταγωγής που φαίνονται στο παρακάτω σχήμα:
Στάδια μεταγωγής επαφών κατά τη λειτουργία τηλεδιακόπτη με μια ανοιχτή επαφή (1 ΝΟ)
Πιο συγκεκριμένα, το συγκεκριμένο σχέδιο – που στην αρχική θέση κατάστασης ηρεμίας είναι ανοιχτή η επαφή 1 – 2 για τη σύνδεση του φορτίου Α – διαβάζεται ως εξής:
1. με τον πρώτο παλμό κλείνει η επαφή και ενεργοποιείται το φορτίο Α
2. με τον δεύτερο παλμό ανοίγει η επαφή και απενεργοποιείται το φορτίο Α (0)
3. με τον τρίτο παλμό κλείνει η επαφή και ενεργοποιείται το φορτίο Α
4. με τον τέταρτο παλμό ολοκληρώνεται ο κύκλος λειτουργίας και η επαφή 1 – 2 επιστρέφει στην αρχική της κατάσταση, δηλαδή, ανοίγει και απενεργοποιείται το φορτίο Α (0).
Συνδεσμολογία τηλεδιακόπτη μιας ανοιχτής επαφής (1 ΝΟ) για τον τοπικό έλεγχο ομάδας φωτιστικών σωμάτων από πολλές θέσεις μέσω μπουτόν ανοιχτής επαφής
Εκτός από τη μορφή του τηλεδιακόπτη που περιγράφηκε στα παραπάνω, υπάρχουν και άλλοι με δυο επαφές, για τον έλεγχο των ομάδων φωτιστικών σωμάτων, από ένα μπουτόν,δημιουργώντας πολυποίκιλους ελέγχους και κατά συνέπεια και πολλές λύσεις ελέγχων φωτισμού. Έτσι έχουμε τις περιπτώσεις που δίνονται στον παρακάτω πίνακα:
Τηλεδιακόπτες με κεντρική εντολή ON/OFF και για τοπικό έλεγχο
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως υπάρχουν και τηλεδιακόπτες με κεντρική εντολή ON/OFFκαι για τοπικό έλεγχο, οι οποίοι παρέχουν τη δυνατότητα:
1. τοπικών ελέγχων μέσω μπουτόν για τον κάθε τηλεδιακόπτη, και ταυτόχρονα
2. ομαδικών ελέγχων μέσω δυο μπουτόν για το σύνολο των τηλεδιακοπτών, όπου το ένα μπουτόν προορίζεται για το ON και το άλλο μπουτόν προορίζεται για το OFF της ομαδοποιημένης λειτουργίας αυτών. Δηλαδή, με την πίεση του κεντρικού μπουτόν ON ή OFF όλοι οι τηλεδιακόπτες (ή ρελέ ρευματώθησης ή ρελέ καστάνιας) που είναι συνδεδεμένοι με αυτό έρχονται σε θέση ON ή OFF – αντίστοιχα – ανεξάρτητα από την κατάσταση που βρίσκονταν πριν.
Συνδεσμολογία τριών τηλεδιακοπτών μιας ανοιχτής επαφής (1 ΝΟ) και με δυνατότητα κεντρικής εντολής ON/OFFκαι τοπικού ελέγχου,για:
α. τον τοπικό έλεγχο ομάδων φωτιστικών σωμάτων από πολλές θέσεις μέσω μπουτόν ανοιχτής επαφής για τον κάθε τηλεδιακόπτη και
β. τον κεντρικό έλεγχο του συνόλου των τηλεδιακοπτών μέσω δυο μπουτόν ανοιχτής επαφής, ενός για τοmaster ON και ενός άλλου για το master OFF
Μονάδα κεντρικής εντολής τηλεδιακοπτών
Στην περίπτωση που σε μια ηλεκτρική εγκατάσταση υπάρχουν 2 ή περισσότερες ομάδες που η καθεμιά από αυτές ελέγχεται τοπικά και ομαδικά, υπάρχει και δυνατότητα κεντρικής λειτουργίας αυτών.
Η κεντρική λειτουργία πετυχαίνετε με τη χρησιμοποίηση στην κάθε υποομάδα ειδικού εξαρτήματος, που συνήθως χαρακτηρίζεται ως μονάδα κεντρικής εντολής τηλεδιακοπτών.
Έτσι, σε μια τέτοιου είδους διάταξη:
1. στην υποομάδα παρέχεται η δυνατότητα
— τοπικών ελέγχων μέσω μπουτόν για τον κάθε τηλεδιακόπτη, και ταυτόχρονα
— ομαδικών ελέγχων μέσω δυο μπουτόν, όπου το ένα μπουτόν προορίζεται για το ON και το άλλο μπουτόν προορίζεται για τοOFF της ομαδοποιημένης λειτουργίας και ταυτόχρονα,
2. στην συνολική εγκατάσταση των ομαδοποιημένων υποομάδων παρέχεται η δυνατότητα κεντρικών ελέγχων μέσω δυο μπουτόν, όπου το ένα μπουτόν προορίζεται για το κεντρικό (master) ON και το άλλο μπουτόν προορίζεται για το κεντρικό (master) OFF της ομαδοποιημένης λειτουργίας και των 2 υποομάδων. Δηλαδή, με την πίεση του κεντρικού μπουτόν ON ή OFF όλοι οι τηλεδιακόπτες (ή ρελέ ρευματώθησης ή ρελέ καστάνιας) και των δυο υποομάδων που είναι συνδεδεμένοι με αυτό έρχονται σε θέση ON ή OFF – αντίστοιχα – ανεξάρτητα από την κατάσταση που βρίσκονταν πριν.
Συνδεσμολογία δυο ομάδων των τριών τηλεδιακοπτών μιας ανοιχτής επαφής (1 ΝΟ) με δυνατότητα κεντρικής εντολής ON/OFFτοπικού ελέγχου για την κάθε υποομάδα και μονάδα κεντρικής εντολής τηλεδιακοπτών, για:
α. τον τοπικό έλεγχο ομάδων φωτιστικών σωμάτων από πολλές θέσεις μέσω μπουτόν ανοιχτής επαφής για τον κάθε τηλεδιακόπτη,
β. τον κεντρικό έλεγχο του συνόλου των τηλεδιακοπτών της κάθε υποομάδας, μέσω δυο μπουτόν ανοιχτής επαφής, ενός για τοmaster ON και ενός άλλου για το master OFF, και
γ. τον κεντρικό έλεγχο και των δυο υποομάδων, μέσω δυο μπουτόν ανοιχτής επαφής, ενός για το master ON και ενός άλλου για το master OFF
Σημειώσεις
1. Η ηλεκτροδότηση των μπουτόν τοπικών και κεντρικών ελέγχων ενδείκνυται να πραγματοποιείται από την ίδια ηλεκτρική γραμμή.
2. Στην περίπτωση που η τάση τροφοδοσίας είναι εναλλασσόμενη (AC), η εντολή ηλεκτροδότησης του πηνίου του τηλεδιακόπτη μπορεί να πραγματοποιείται είτε από την φάση (L), είτε από τον ουδέτερο (N).
3. Στην περίπτωση που η τάση τροφοδοσίας είναι συνεχής (DC), η εντολή ηλεκτροδότησης του πηνίου του τηλεδιακόπτη πραγματοποιείται είτε από τον αγωγό (+).
4. Σε περιπτώσεις ηλεκτρικών γραμμών μεγάλου μήκους ενδείκνυται η προστασία τους και με απαγωγείς υπέρτασης (αντικεραυνικά πίνακα).
5. Στην αγορά συναντώνται και τηλεδιακόπτες ή ρελέ ρευματώθησης (καστάνιας) μιας ανοιχτής επαφής (1 ΝΟ) χωνευτής τοποθέτησης μέσα σε κουτιά διακλάδωσης. Οι τηλεδιακόπτες του είδους αυτού – λόγω της συγκεκριμένης τοποθέτησής τους – συντελούν στη μείωση του κόστους καλωδίωσης στην ηλεκτρική εγκατάσταση που χρησιμοποιούνται.